Bàn luận về sự thờ ơ chính trị và làm sao để giáo dục chính trị hiệu quả

“Chính trị” là từ chỉ cần nhắc đến thôi là đủ để biến một bữa cơm gia đình thành bãi chiến trường, làm mạng xã hội bùng nổ hoặc khiến người ta chỉ muốn thở dài rồi lảng sang chuyện thời tiết. Có người nói rằng khi dân chúng chẳng màng đến chính trị thì đó là dấu hiệu đáng mừng: đất nước ổn định, mọi thứ trơn tru, không cần ai phải xắn tay áo lên can thiệp vào chuyện vận hành nhà nước của chính phủ. Nhưng cũng có người lo rằng sự thờ ơ ấy là một quả bom nổ chậm – dẫn đến vô cảm, thiếu hiểu biết, thậm chí mở đường cho chế độ độc tài. Vậy rốt cuộc sự thật nằm đâu? Và nếu giáo dục chính trị là chìa khóa, làm sao để nó không chỉ hiệu quả mà còn đủ hấp dẫn để người ta không ngủ gật? Hãy cùng mổ xẻ vấn đề này.

Thờ ơ chính trị có thực sự là dấu hiệu của ổn định?

Trước tiên, hãy thử nhìn nhận ý kiến rằng sự thờ ơ của người dân là bằng chứng cho một đất nước yên bình. Nghe qua thì cũng hợp lý. Bởi lẽ, nếu mọi người cảm thấy an toàn, tin tưởng chính phủ và không thấy vấn đề nào quá nhức nhối thì đương nhiên họ chẳng cần phải tranh cãi về chính trị suốt ngày. Họ đi bầu khi đến hạn, nộp thuế đều đặn, rồi tiếp tục sống đời mình mà không phải lo lắng về từng quyết định ở nghị trường. Lúc này, thờ ơ có thể là biểu hiện của sự hài lòng. Vì chẳng thấy ai xuống đường biểu tình vì cuộc sống quá tốt cả.

*Nguồn ảnh: Thư viện pháp luật*

Nhưng mọi chuyện lại chẳng đơn giản thế. Thờ ơ và ổn định không phải lúc nào cũng là bạn đồng hành. Đôi khi, việc người dân chẳng quan tâm lại là dấu hiệu của một thứ gì đó đáng sợ hơn: sự bất lực, nỗi thất vọng tích tụ và thậm chí là nỗi sợ hãi âm ỉ. Ở những nơi mà tiếng nói của công dân bị xem nhẹ, họ chọn im lặng thay vì lao vào một cuộc chơi mà họ tin là đã bị dàn xếp, đầy tệ nạn hay đơn giản là nằm ngoài tầm với. Tệ hơn, trong các chế độ đàn áp, sự tham gia chính trị thấp không phải vì người dân hạnh phúc, mà vì họ bị bóp nghẹt. Khi lên tiếng đồng nghĩa với đánh cược mạng sống hay tự do và làm ngơ trở thành cách để tồn tại. Đó không phải là bức tranh của một nền dân chủ đáng tự hào.

Vậy, thờ ơ chính trị có nghĩa là ổn định không? Câu trả lời là tùy từng trường hợp. Nếu người dân thờ ơ vì họ tin hệ thống vận hành tốt, đó là một kịch bản lý tưởng. Nhưng nếu họ quay lưng vì cảm thấy bất lực hay bị kìm hãm thì đó là hồi chuông cảnh báo, chứ không phải lúc để thở phào nhẹ nhõm.

Thờ ơ chính trị tác động thế nào đến giáo dục chính trị?

Bây giờ, hãy chuyển sang việc giáo dục chính trị – hay đúng hơn là sự thiếu vắng của nó. Khi người dân không mặn mà với chính trị, giáo dục chính trị thường bị đẩy xuống hàng thứ yếu. Nhưng nghịch lý ở chỗ, khi giáo dục chính trị bị xem nhẹ, người dân lại càng thiếu kiến thức để hiểu và tham gia vào hệ thống, tạo nên một vòng xoáy của sự thờ ơ và mù mờ.

Bạn thử nghĩ xem, bao nhiêu lần bạn nghe ai đó than rằng “chính trị quá phức tạp” hay “chính trị gia nào cũng như nhau”? Những câu nói này không tự dưng mà có. Chúng thường là hệ quả của một nền giáo dục chính trị yếu kém. Nếu không được trang bị công cụ để phân tích chính sách, hiểu quyền công dân, hay đánh giá chính phủ, người ta sẽ cảm thấy chính trị là sân chơi dành riêng cho giới tinh hoa. Và thế là họ buông tay, chẳng buồn quan tâm nữa.

Ngược lại, ở những xã hội mà người dân tích cực tham gia chính trị, giáo dục chính trị thường được đặt lên bàn cân. Trường học, truyền thông, và các tổ chức cộng đồng cùng nhau giúp công dân hiểu rõ quyền và nghĩa vụ của mình. Nhưng ngay cả ở đó, vẫn có rủi ro: sự nhiệt tình thái quá mà thiếu nền tảng vững chắc có thể dẫn đến tin giả, sự chia rẽ, và những thuyết âm mưu kỳ quặc. Bài toán được đặt ra là làm sao để đạt được sự cân bằng.

Độ tuổi nào nên tiếp cận với giáo dục chính trị?

Ngay từ khi còn nhỏ. Để có thể bồi đắp chiều sâu cho học sinh, chúng ta có thể bắt đầu từ việc giới thiệu các khái niệm chính trị từ sớm. Việc lồng ghép các kiến thức về chính trị học xuyên suốt chương trình học phổ thông có thể giúp các em học sinh chuẩn bị tốt hơn để tham gia vào xã hội với tư cách là những công dân hiểu biết.

Các em học sinh đang tham gia bỏ phiếu tại Đại hội Chi đội. *Nguồn ảnh: Báo Tuổi trẻ Thủ đô* 

Trẻ nhỏ (5-10 tuổi) cần nắm được các khái niệm công dân cơ bản như công bằng, quy tắc, trách nhiệm và các nguyên tắc dân chủ đơn giản (như bỏ phiếu), hiểu về tầm quan trọng của các quy tắc cộng đồng và ý thức trách nhiệm công dân. Lớn hơn một chút, các em học sinh cấp 2 (11-15 tuổi) cần nắm vững lịch sử quốc gia, cơ cấu chính phủ, hệ thống quyền cơ bản, cách thức xã hội hoạt động và các vấn đề mang cấp độ quốc gia, khu vực cũng như toàn cầu. Ở cấp ba, các em học sinh trung học (16-18 tuổi) nên được khuyến khích tham gia vào các cuộc thảo luận sâu hơn về hệ tư tưởng chính trị, hệ thống quản lý, chính sách và sự tham gia của công dân. Đây là thời điểm để phát triển các kỹ năng tư duy phản biện, thúc đẩy các cuộc tranh luận và phân tích các quan điểm khác nhau. Học sinh nên được cung cấp các công cụ để đánh giá thông tin chính trị một cách độc lập và hiểu vai trò của mình trong việc định hình xã hội.

Ở Việt Nam, giáo dục công dân đã là một phần của chương trình giảng dạy ở trường nhưng cách giảng dạy cần được đổi mới nhằm nâng cao nhận thức của học sinh với chính trị, giúp các em ý thức được vai trò của mình trong xã hội một cách tốt hơn, từ đó rèn giũa các em thành những công dân có trách nhiệm, ý thức tích cực để đóng góp cho sự phát triển của dân tộc và đất nước.

Làm sao để giáo dục chính trị vừa hiệu quả, vừa thú vị?

Phải thừa nhận, ở bất cứ quốc gia nào, giáo dục chính trị cũng mang một “gánh nặng hình ảnh”. Người ta thường nghĩ ngay đến những cuốn sách giáo khoa dày cộp khô khan, những thuật ngữ pháp lý rối rắm, hay các bài giảng lịch sử khiến mắt cứ díu lại. Nhưng mọi thứ không nhất thiết phải nhàm chán đến thế.

Hội nghị mô phỏng Liên Hợp Quốc lần đầu tiên được tổ chức tại Vinshool – VINMUN 2020. *Nguồn ảnh: Vinschool.edu.vn* 

Để thực sự hiệu quả, giáo dục chính trị cần khách quan và đa chiều. Chẳng ai muốn bị nhồi nhét một góc nhìn duy nhất – điều đó chỉ khiến họ quay lưng nhanh hơn. Giáo dục là mở rộng đôi mắt, cung cấp cho người học cái nhìn đa chiều về một vấn đề, cho phép họ đánh giá, nhìn nhận về nó vừa khách quan lẫn chủ quan để có ý kiến của riêng mình. Mục tiêu cuối cùng luôn là cung cấp thông tin, không phải áp đặt tư tưởng. Hãy trình bày nhiều quan điểm khác nhau và khuyến khích tư duy phản biện. Một nền giáo dục thiên vị là một nền giáo dục giết chết sự ham học.

Hơn nữa, giáo dục chính trị cần gắn với thực tiễn hơn là chỉ toàn lý thuyết suông. Hiểu rõ cách chính phủ vận hành rất quan trọng nhưng nếu bạn chỉ đọc vanh vách các nhánh quyền lực như một “bài Wikipedia sống” thì đừng ngạc nhiên khi mọi người ngáp ngắn ngáp dài. Thay vào đó, hãy kết nối các kiến thức chính trị này với những vấn đề đời thường như nạn thất nghiệp, chương trình chăm sóc sức khỏe cộng đồng, đề án nâng cao chất lượng giáo dục, hay việc thực thi luật pháp trên mạng xã hội, v.v..

Tính tương tác cũng là yếu tố then chốt. Học chính trị không chỉ là ghi nhớ mà còn là hành động. Các hoạt động tranh luận mô phỏng các buổi họp chính phủ, hay các chuyến ghé thăm các cơ quan địa phương có thể kéo gần chính trị với học sinh. Khi chính trị không còn là khái niệm xa vời, nó sẽ bớt đáng sợ và gần gũi hơn.

Một mảnh ghép không thể thiếu là kiến thức truyền thông. Trong thời đại mà tin giả trên mạng xã hội lan nhanh hơn cả cháy rừng, giáo dục chính trị cần dạy cách phân biệt nguồn tin đáng tin cậy với “mồi nhấp chuột” (tiếng Anh: clickbait), cách kiểm tra thông tin và cách thảo luận mà không bị cuốn vào vòng xoáy sai lệch. Nếu nhiều người nắm được những kỹ năng này, có lẽ chúng ta sẽ bớt thấy những cuộc “khẩu chiến” vô bổ trên mạng và có thêm những cuộc đối thoại thực sự ý nghĩa.

Quan trọng hơn, giáo dục chính trị nên là một cuộc trò chuyện, không phải bài giảng một chiều. Chẳng ai thích bị “dạy dỗ” kiểu áp đặt. Hãy tạo không gian để mọi người thảo luận, tranh cãi và thậm chí bất đồng một cách văn minh. Mục tiêu không phải là nhồi nhét một đáp án có sẵn mà là giúp mỗi người tự tìm ra quan điểm của riêng mình.

Thêm nữa, chính trị đôi khi nặng nề nhưng một chút hài hước có thể làm mọi thứ nhẹ nhàng hơn. Bên cạnh đó, sử dụng phim ảnh, âm nhạc, podcast, sô giải trí, truyện tranh hay đơn giản chỉ là các “meme” châm biếm cũng có thể biến những vấn đề phức tạp thành dễ tiếp cận và thú vị mà vẫn đảm bảo được sự sâu sắc cần thiết.

Kết

Vậy, thờ ơ chính trị có phải là dấu hiệu của ổn định? Không phải lúc nào cũng vậy. Nó có thể phản ánh niềm tin vào hệ thống nhưng cũng có thể che giấu những vấn đề nghiêm trọng như sự bất lực hay áp bức. Và nếu muốn giữ cho nền dân chủ sống khỏe, giáo dục chính trị cần phải lên tiếng.

Nếu biết cách triển khai cân bằng, thực tế, đề cao tương tác, chúng ta hoàn toàn có thể xây dựng một xã hội mà người dân không chỉ “chịu đựng” chính trị, mà thực sự hiểu và tham gia vào nó.