Những cạm bẫy chi tiêu mà giới trẻ cần cảnh giác

Trong một thế giới mà chủ nghĩa tiêu dùng lên ngôi, hằng ngày, giới trẻ phải đối mặt với hàng loạt cạm bẫy chi tiêu có thể khiến ví tiền của họ… “kêu cứu”. Từ sức hút của những xu hướng liên tục xuất hiện trên mạng xã hội, sức ép “lên đời” lối sống bản thân, mối nguy thầm lặng của chi tiêu tín dụng khiến các bạn trẻ thật khó giữ cho mình cái đầu tỉnh táo trước những cái bẫy tinh vi và khó cưỡng. Trong bài viết hôm nay, hãy cùng tìm hiểu những cạm bẫy chi tiêu mà bất cứ ai trong chúng ta cũng cần phải biết, đồng thời cân nhắc những cách thực tế để xây dựng một “lá chắn tài chính” vững chắc cho chính mình.

Những cạm bẫy hấp dẫn

1. Lối sống hưởng thụ tối đa

Hưởng thụ cuộc sống là nhu cầu chính đáng của tất cả mọi người, điều đó đúng. Tuy nhiên, rất dễ để bắt gặp những trường hợp hưởng thụ quá đà, không lo nghĩ ở xung quanh. Nhiều bạn trẻ thay vì cân nhắc kĩ trước khi chi tiêu và thực hành tiết kiệm cho những việc cần thiết hay quan trọng thì lại có xu hướng cho phép bản thân “ăn mừng” công sức lao động của mình bằng những khoản chi tiêu “hoành tráng”.

Đôi khi, không cần phải là một khoản khổng lồ như nâng cấp chỗ ở, chỉ cần bạn mạnh tay chiêu đãi bản thân một bữa tối tại một nhà hàng “sang chảnh” sau khi nhận lương cũng có thể khiến chuỗi ngày còn lại trong tháng của bạn trở nên khó khăn hơn. Nhiều bạn còn tự tạo cho mình một áp lực phải du lịch thật nhiều mỗi năm để “trải nghiệm”, “chữa lành” khiến phần lớn tiền kiếm được dành cho sở thích tốn kém này. Nhiều sinh viên tại Mỹ khi được hỏi cho biết họ sẵn sàng chi tới 500 đô la (tương đương 12,5 triệu đồng) cho vé đi lễ hội âm nhạc phục vụ việc “sống ảo” trên Instagram, TikTok dù cho họ phải rút sạch tiền tiết kiệm hay phải mượn bạn bè, người thân.

*Nguồn ảnh: Lịch ngày tốt*

Theo một báo cáo năm 2022 của Cục Dự trữ Liên bang Mỹ, có tới 37% người ở độ tuổi lao động nước này buộc phải vay mượn, cầm cố hoặc bán rẻ tài sản nếu gặp một khoản chi phí khẩn cấp khoảng 400 đô la (chỉ khoảng hơn 10 triệu đồng). Đây là một sự thật đáng buồn khi thu nhập bình quân ở Mỹ không hề thấp.

Ngoài ra, việc thiếu kiểm soát hay thậm chí không kiểm soát việc đăng ký các gói dịch vụ cũng khiến nhiều người phải vật lộn với việc chi trả mỗi tháng. Thị trường phát trực tiếp (livestream) nở rộ đem đến cơ hội phát triển cho các nhà sản xuất nội dung từ lớn đến nhỏ. Để liên tục cập nhật và tận hưởng các nội dung hấp dẫn và đình đám, nhiều người không tiếc sử dụng nhiều dịch vụ song song để thưởng thức các nội dung độc quyền. Cùng với một danh sách dài các hoá đơn tiền thuê nhà, điện, nước, mạng Internet, điện thoại, phòng tập, chi phí duy trì các gói dịch vụ phát trực tiếp như Spotify, Netflix, v.v. khiến cho nhiều người đối mặt với cảnh tiền lương bốc hơi ngay sau khi nhận và phải chật vật hằng tháng.

Một khảo sát của Deloitte năm 2023 cho thấy trung bình một hộ gia đình Mỹ chi 61 USD/tháng chỉ cho dịch vụ streaming, còn giới trẻ (18-34 tuổi) thì ôm trung bình 4 dịch vụ. Điều đáng lo là những khoản này tự động trừ tiền, lặng lẽ như ninja cho đến khi bạn tá hỏa vì ngân sách cạn kiệt.

Một nghiên cứu năm 2022 của C+R Research chỉ ra rằng có tới 42% người tiêu dùng… quên béng những gói dịch vụ họ chẳng còn dùng, gây ra lãng phí trung bình 133 đô la/tháng (tương đương hơn 3 triệu đồng/tháng). Với một lao động trẻ có lương khởi điểm, số tiền này đủ để phá hỏng kế hoạch tiết kiệm hoặc đẩy bạn vào cảnh phải vay nợ để trang trải.

2. Thói quen “mua trước trả sau”

Bên cạnh sự phổ biến của dịch vụ thẻ tín dụng, các dịch vụ tài chính “mua trước trả sau” (còn gọi là BNPL, viết tắt của “Buy now, pay later”) như Afterpay, Klarna hay Affirm đang “làm mưa làm gió” trên thị trường khi dễ dàng tra thêm dầu cho các “cỗ máy tiêu tiền” trẻ tuổi. Dưới danh nghĩa “bạn thân tài chính”, các dịch vụ này cho phép khách hàng chia nhỏ một khoản thanh toán nào đó mà không tính lãi, kích thích động cơ tiêu dùng của họ, từ đó cuốn họ vào việc mua sắm quá đà, mất kiểm soát các khoản trả góp.

*Nguồn ảnh: Tuổi trẻ cuối tuần*

Một nghiên cứu năm 2023 của Cục Bảo vệ Tài chính Người tiêu dùng Mỹ ghi nhận một lượng lớn người tiêu dùng Mỹ báo cáo tiêu cực về các dịch vụ BNPL khi khiến họ chật vật hơn khi cùng lúc phải trả các khoản vay đến từ nhiều nhà cung cấp. Nhiều người tiêu dùng trẻ chưa quen quản lý tín dụng đã lâm vào cảnh nợ ngập đầu, liên tục phải đối mặt với lượng hóa đơn lớn mỗi tháng, đặc biệt khi phát sinh các khoản chi phí bất ngờ.

3. Trào lưu “mua sắm chữa lành”

Mua sắm cảm xúc ngày càng trở nên phổ biến hơn, đặc biệt với sự hậu thuẫn từ sự phát triển mạnh mẽ của thương mại điện tử. Trào lưu “mua sắm chữa lành” (tiếng Anh: retail therapy) xuất hiện và trở nên phổ biến khi người ta cảm thấy được thư thái hơn thông qua việc mua sắm. Stress? Mua sắm. Buồn bã? Mua sắm. Chán nản? Mua sắm. Mua sắm đem lại cảm giác thoả mãn khi bấm nút thanh toán. Dopamine trong cơ thể tăng cao nhưng số dư lại giảm sút. Một thống kê của Liên đoàn Bán lẻ Hoa Kỳ cho biết một người Mỹ trong độ tuổi 20-30 tuổi sẽ “đốt” khoảng 300 đô la (tương đương 7,5 triệu đồng) mua sắm để “tự thưởng” cho mình mỗi khi “tụt mood”. Thói quen này đã và đang khiến nhiều người trẻ nợ chồng nợ. Chỉ riêng trong năm 2023, hành vi mua sắm bốc đồng này (còn được giới trẻ gọi vui là “chốt đơn lúc 2 giờ sáng”) đã đem lại 314 tỉ đô la doanh số bán lẻ ở Mỹ. Một con số khủng khiếp, đúng không?

*Nguồn ảnh: Subiz*

Sự tích hợp sâu thương mại điện tử vào các nền tảng nội dung thiên giới trẻ như TikTok, YouTube, Instagram đang biến thế giới mạng thành các sàn catwalk cho lối sống “trong mơ”. Nghiên cứu năm 2023 của Pew Research Center cho thấy hơn một nửa thanh thiếu niên Mỹ thừa nhận họ cảm thấy khó khăn và không muốn bỏ mạng xã hội. Lực lượng những người có sức ảnh hưởng (tiếng Anh: influencer) cùng ma trận những liên kết bán hàng cộng tác (còn gọi là affiliate link) lặp đi lặp lại những từ khoá “trí mạng” như “xu hướng”, “hot hit”, “phải có”, “phải thử”, v.v. đẩy mua sắm cảm xúc lên cao. Theo Statista, chi tiêu cho tiếp thị người ảnh hưởng (tiếng Anh: influencer marketing) toàn cầu năm 2023 đạt 21,1 tỉ đô la. “Nỗi sợ bị bỏ lỡ” (tiếng Anh: FOMO) khiến giới trẻ thoải mái vung tiền cho những trải nghiệm hay món đồ chỉ để “bằng bạn bằng bè”.

Chủ đề khó lòng hạ nhiệt

Chuyện cạm bẫy chi tiêu cứ được nhắc đi nhắc lại vì sự giao thoa của các yếu tố xã hội, công nghệ và kinh tế.

Đầu tiên là văn hóa tiêu dùng. Trong cuộc sống hiện đại, tiêu dùng là một phần không thể tách rời. Nếu tính trung bình, một người trưởng thành tại Mỹ có thể tiếp xúc với tới 10 nghìn mẩu quảng cáo mỗi ngày, bao phủ từ mạng Internet ra tới môi trường thực tế (theo Forbes). Từ những biển bảng, tờ rơi, băng rôn, áp phích tới thư điện tử, tin nhắn, mạng xã hội, con người ngày nay là những “cư dân số” với áp lực mua sắm không ngừng nghỉ, đặc biệt khi công nghệ quảng cáo đã và đang phát triển theo hướng cá nhân hóa cao dựa trên sở thích của người dung, “ép buộc” họ phải chi tiêu nhiều hơn.

Tiếp theo là sự thiếu giáo dục tài chính. Đa số các nền giáo dục trên thế giới, từ những nước kém phát triển cho tới những nước phát triển, kiến thức tài chính vẫn được xem là “điểm mù” trong chương trình. Giáo dục hiện đại vẫn còn tập trung quá nhiều vào việc truyền đạt các kiến thức trong sách vở, trọng nghiên cứu và xa rời các vấn đề thực tế hằng ngày. Một khảo sát năm 2023 của Hội đồng Giáo dục Tài chính Quốc gia Mỹ cho thấy có tới hơn 84% người Mỹ tin rằng chính phủ cần yêu cầu trường học giảng dạy tài chính cho học sinh. Vì thiếu nền tảng, nhiều bạn trẻ bước vào đời mà không biết lập ngân sách, quản lý tín dụng hay nghiên cứu đầu tư. Hậu quả là những sai lầm tài chính cứ lặp lại. Báo cáo của Experian năm 2023 cho thấy Gen Z có điểm tín dụng trung bình 679, thấp hơn mức trung bình quốc gia 715, thể hiện dấu hiệu của hành vi tín dụng rủi ro cao hoặc kém quản lí tài chính.

Tiếp đến là sự dễ dãi mà công nghệ tài chính phát triển đem lại. Các tiện ích tài chính số khiến cho việc một người tiêu tiền dễ như trở bàn tay. Ví điện tử, thanh toán một chạm, trả bằng điện thoại làm giảm “nỗi đau mở ví” vốn kìm hãm chi tiêu. Nghiên cứu năm 2023 của McKinsey cho thấy 82% người tiêu dùng Mỹ sử dụng thanh toán số, đặc biệt là người trẻ. Chính sự tiện lợi mà công nghệ đem lại khiến cho người ta dễ mất kiểm soát và chi tiêu bốc đồng nhiều hơn.

Cuối cùng là lạm phát mất kiểm soát. Tại sao phải nghĩ đến tiết kiệm khi chỗ tiền tiết kiệm kia sẽ giảm giá trị liên tục? Rất nhiều người đã suy nghĩ như vậy khi chứng kiến chi phí sinh hoạt tăng vọt, trong khi lương thì ì ạch đuổi mãi không theo kịp. Theo Cục Thống kê Lao động Mỹ, từ 2019 đến 2023, lương của người 20-24 tuổi chỉ tăng nhẹ, nhưng lạm phát thì vượt xa. Cộng thêm gánh nặng nợ sinh viên trung bình 37.338 đô la/người (theo Cục Dự trữ Liên bang 2023), nhiều bạn trẻ trì hoãn mua nhà, đầu tư hay thậm chí là tiết kiệm khẩn cấp.

Tóm lại, việc chi tiêu ngày nay đầy rẫy những cạm bẫy và khó ai có thể an toàn tránh xa khỏi chúng, cốt lõi của vấn đề vẫn chỉ có một, đó là việc kiểm soát chi tiêu có chủ đích và không bốc đồng.

Bằng cách nhận diện các cạm bẫy, các bạn trẻ có thể phá vỡ vòng luẩn quẩn và làm chủ câu chuyện tài chính của mình. Chủ đề này có lẽ sẽ vẫn là nỗi đau dai dẳng vì những lực đẩy hệ thống thật khó cưỡng lại nhưng bằng cách trang bị cho mình kiến thức tài chính và rèn luyện năng lực kiểm soát, các bạn trẻ có thể trở thành những “quản gia” thông minh của tương lai mình – với kiến thức, kỷ luật, và một chút kiên nhẫn. Tiền đúng là có thể mua được niềm vui nhất thời nhưng chi tiêu thông minh sẽ giúp bạn kéo dài niềm vui hơn.