Cách giáo dục giúp lao động trung niên vượt qua khủng hoảng giữa sự nghiệp

Chấp nhận việc thất nghiệp chưa bao giờ là điều dễ dàng. Ngay cả những người mạnh mẽ nhất cũng khó tránh khỏi cảm giác chới với, đặc biệt là những người ở độ tuổi từ 30 đến 40. Với nhiều người, mất việc trong giai đoạn trung niên giống như một cơn ác mộng bởi đây là thời điểm mà phần lớn chúng ta phải gánh vác những trách nhiệm nặng nề: chu cấp cho gia đình, lo cho con cái ăn học, trả nợ mua nhà, mua xe và cố gắng xây dựng một tương lai ổn định.

Thất nghiệp tuổi trung niên: Ở đâu cũng không dễ dàng!

Các cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu đã mang lại những tác động không mấy tích cực đến mọi khía cạnh của cuộc sống. Khắp nơi, nhiều doanh nghiệp buộc phải cắt giảm chi phí để tồn tại qua giai đoạn khó khăn hoặc đối mặt với nguy cơ đóng cửa. Khi cắt giảm nhân sự trở thành lựa chọn tất yếu, câu hỏi đặt ra: “Ai sẽ nằm trong danh sách đó?”. Để đảm bảo hoạt động không bị gián đoạn, những lao động không giữ vai trò quan trọng hoặc có ít đóng góp thường bị nhắm đến và phần lớn trong số họ là người trung niên. Đáng buồn là, những người này luôn gặp khó khăn trong việc tìm việc mới một khi thất nghiệp bởi một xu hướng ngày càng trở nên phổ biến, đó là việc ưu tiên tuyển dụng lao động trẻ. Đáng buồn hơn, tình trạng phân biệt tuổi tác trong tuyển dụng không chỉ giới hạn ở một khu vực cụ thể.

Lao động làm hồ sơ hưởng trợ cấp thất nghiệp tại Trung tâm Dịch vụ Việc làm Hà Nội, tháng 4/2025. Ảnh: Hoàng Giang

Tại Mỹ, Anh và Úc, số lượng người trung niên gặp khó khăn trong việc tìm việc ngày càng tăng. Một nghiên cứu của AARP năm 2021 cho thấy 76% lao động trên 40 tuổi tin rằng họ đang đối mặt với sự phân biệt tuổi tác khi xin việc. Ở Đức, dù có các quy định bảo vệ người lao động lớn tuổi, nhiều công ty vẫn ngần ngại tuyển dụng nhân sự trung niên. Ngay cả ở Nhật Bản và Hàn Quốc – nơi văn hóa “làm việc suốt đời” từng được đề cao – các công ty vẫn ưu tiên lao động trẻ để giảm chi phí.

Tại Việt Nam, dù nền kinh tế đang phát triển nhanh chóng nhờ đầu tư nước ngoài và tạo ra nhiều cơ hội việc làm, sự cạnh tranh cũng trở nên khốc liệt hơn. Các ngành công nghệ và sản xuất thu hút đông đảo lao động trẻ, đặc biệt là những người được đào tạo ở nước ngoài hoặc trong các lĩnh vực mới như trí tuệ nhân tạo và công nghệ tài chính (fintech). Theo Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), hơn 60% nhân sự mới được tuyển dụng trong các công ty đa quốc gia năm 2023 dưới 30 tuổi. Nhiều lao động trung niên gặp khó khăn trong việc theo kịp tốc độ chuyển đổi số, buộc họ phải học lại kỹ năng hoặc chuyển sang các ngành ít cạnh tranh hơn.

Liệu đây có phải thực tế không thể tránh khỏi của thị trường lao động hiện đại? Và những người bị ảnh hưởng có thể làm gì để thay đổi tình thế?

Các nguyên nhân đằng sau

“Lướt mạng” mỗi ngày, chúng ta có thể dễ dàng bắt gặp các lời cảm thán phổ biến từ những người ở độ tuổi 30 và 40 rằng họ quá khó khăn để tìm kiếm được công việc mới hay các công ty dường như chỉ muốn tuyển người trẻ. Dù điều này có vẻ bất công, thực tế có nhiều lý do giải thích xu hướng này. Theo báo cáo LinkedIn Workforce 2023, các doanh nghiệp thường ưu tiên lao động trẻ vì họ chấp nhận mức lương thấp hơn và dễ thích nghi với công nghệ mới. Mức lương khởi điểm của nhân viên trẻ thường thấp hơn khoảng 30% so với những người có hơn 10 năm kinh nghiệm.

Hơn nữa, bản chất công việc hiện đại đang thay đổi nhanh chóng. Một báo cáo của McKinsey năm 2022 chỉ ra rằng 67% nhà tuyển dụng tin rằng lao động trẻ dễ thích nghi hơn với phần mềm mới và quy trình làm việc hiện đại. Điều này đặt người trung niên vào thế bất lợi. Ngoài ra, văn hóa doanh nghiệp ở các ngành như công nghệ và truyền thông thường xem người trẻ phù hợp hơn với môi trường làm việc năng động.

Lao động nghe tư vấn giới thiệu việc làm tại Trung tâm Dịch vụ Việc làm Hà Nội, tháng 4/2025. Ảnh: Hoàng Giang

Đồng thời, nhiều doanh nghiệp đang chuyển sang các mô hình làm việc linh hoạt như hợp đồng ngắn hạn hoặc dự án, thay vì tuyển dụng dài hạn. Điều này gây khó khăn cho lao động trung niên – những người thường tìm kiếm sự ổn định. Theo nghiên cứu của OECD năm 2023, hơn 40% lao động trung niên ở các nước phát triển cảm thấy công việc của họ đang bị thay thế bởi những mô hình làm việc mới này.

Nếu không muốn thất nghiệp kéo dài khi ở tuổi trung niên, hãy học tập từ bây giờ!

Giáo dục đóng vai trò then chốt trong việc giúp lao động trung niên thích nghi với thị trường thay đổi. “Học tập suốt đời” không còn là khẩu hiệu hay xu hướng mà đã trở thành nhu cầu thiết yếu để duy trì tính cạnh tranh. Các chương trình đào tạo lại (tiếng Anh: reskilling) và nâng cao kỹ năng (tiếng Anh: upskilling) ngày càng phổ biến, giúp người lao động cập nhật kiến thức và công cụ để đáp ứng yêu cầu mới.

Theo Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF) năm 2023, khoảng 50% lực lượng lao động toàn cầu sẽ cần được đào tạo lại trước năm 2025. Tại Việt Nam, các tổ chức như VCCI và nhiều trường đại học đã triển khai các khóa học trực tuyến về kỹ năng số, kinh doanh và quản lý để hỗ trợ người lao động. Các nền tảng như Coursera, Udemy và edX ghi nhận số người học trên 35 tuổi tăng 40% trong ba năm qua, cho thấy sự quan tâm ngày càng lớn đến học tập suốt đời.

Ở châu Á, Singapore và Hàn Quốc đã đầu tư mạnh vào đào tạo lại lao động. Chương trình SkillsFuture của Singapore cung cấp trợ cấp học tập cho người trưởng thành để họ phát triển kỹ năng mới. Tại Trung Quốc, nhiều doanh nghiệp hợp tác với trường đại học để cập nhật kỹ năng công nghệ cho nhân viên lớn tuổi.

Tuy nhiên, không phải ai cũng có điều kiện quay lại trường học hoặc tham gia khóa đào tạo dài hạn. Vì vậy, các chương trình học tập linh hoạt, vừa học vừa làm, hoặc khóa học ngắn hạn cấp chứng chỉ đang trở thành giải pháp hiệu quả cho lao động trung niên.

Ngoài ra, việc phát triển hệ thống giáo dục nghề nghiệp và các khóa đào tạo thực tiễn cũng mở ra nhiều cơ hội. Ở Việt Nam, nhiều trường đại học và tổ chức giáo dục đang hợp tác với doanh nghiệp để cung cấp các khóa học chuyên sâu về công nghệ, tài chính và quản lý.

Kết

Thị trường lao động có thể đang ưu ái người trẻ nhưng điều đó không có nghĩa là người trung niên hết cơ hội. Nhà tuyển dụng có thể thích sự trẻ trung, nhưng họ cũng cần kinh nghiệm, độ tin cậy và khả năng lãnh đạo – những phẩm chất mà lao động trung niên sở hữu nhờ sự từng trải.

Việc tiếp tục học hỏi, nâng cao kỹ năng và tận dụng các chương trình giáo dục giúp người trung niên duy trì tính cạnh tranh và mở ra cơ hội mới. Giáo dục không chỉ nâng cao năng lực chuyên môn mà còn mang lại sự tự tin để đối mặt với thị trường lao động không ngừng biến động.

Nếu bạn mất việc, đừng nản lòng. Hãy xem đây là cơ hội để định hướng lại sự nghiệp, học kỹ năng mới và chứng minh rằng kinh nghiệm của bạn là tài sản quý giá mà bất kỳ công ty nào cũng cần. Thị trường lao động có thể khắc nghiệt nhưng bạn cũng đủ mạnh mẽ để vượt qua!