Tại sao Nhật Bản khai giảng vào tháng 4?

Khác với nhiều nước bắt đầu năm học vào tháng 9, Nhật Bản nổi bật với việc khai giảng vào mùa xuân. Cách làm này xuất phát từ lý do lịch sử, hành chính và văn hoá, phản ánh quan điểm đặc trưng của đất nước này về giáo dục và xã hội.

Ở Nhật, thời gian nhập học được quy định rõ ràng theo luật. Theo Điều 59 của Sắc lệnh Thi hành Luật Giáo dục, năm học của bậc tiểu học bắt đầu từ ngày 1 tháng 4 và kết thúc vào ngày 31 tháng 3 năm sau. Quy định này cũng áp dụng cho bậc trung học cơ sở và trung học phổ thông, giúp duy trì lịch trình giáo dục thống nhất trên toàn quốc. Nhưng vì sao Nhật lại chọn tháng 4 mà không phải tháng 9 như nhiều nước phương Tây?

Câu chuyện đằng sau

Để hiểu được điều này, ta phải quay về thời Edo (1603–1868). Lúc đó, giáo dục không có sự quản lý tập trung, học sinh có thể nhập học bất kỳ thời điểm nào trong năm. Những gia đình samurai và thương nhân giàu có thường thuê gia sư riêng, trong khi các ngôi chùa (terakoya) cung cấp giáo dục cơ bản cho dân thường. Không có lịch học thống nhất, trẻ em bắt đầu học khi nào gia đình thấy phù hợp.

Mọi thứ thay đổi khi Nhật Bản bước vào công cuộc Duy tân Minh Trị năm 1868. Nhằm hiện đại hoá đất nước, Nhật Bản đã áp dụng mô hình giáo dục phương Tây. Ban đầu, năm học cũng bắt đầu vào tháng 9 để đồng bộ với các nước phương Tây.

Tuy nhiên, đến năm 1886, chính phủ Nhật quyết định thay đổi năm tài chính sang tháng 4. Vì các trường học nhận ngân sách từ chính phủ nên việc đồng bộ năm học với năm tài chính trở thành điều cần thiết. Bộ Giáo dục Nhật Bản lúc bấy giờ đã chỉ thị các trường chuyển thời gian nhập học sang tháng 4 để dễ quản lý ngân sách và sổ sách. Điều này nhận được sự đồng thuận rộng rãi vì giúp hệ thống vận hành hiệu quả hơn.

*Nguồn ảnh: TODAIedu*

Ngoài lý do hành chính, việc khai giảng vào tháng 4 còn có ý nghĩa văn hoá sâu sắc. Mùa xuân tại Nhật thường bắt đầu từ tháng 4, khi hoa anh đào (sakura) nở rộ. Trong văn hoá Nhật, mùa xuân luôn là thời điểm của mọi sự khởi đầu mới, vạn vật ăn mừng sự sống bắt đầu. Người Nhật coi mùa xuân là mùa của hy vọng, sự cách tân và đổi mới.

Thêm vào đó, không chỉ riêng năm học, mà năm tài chính và chu kỳ tuyển dụng cũng bắt đầu vào tháng 4. Sinh viên tốt nghiệp đại học cũng bắt đầu đi làm vào thời gian này, và các doanh nghiệp lập kế hoạch hàng năm dựa trên chu kỳ này. Nhờ vậy, quá trình chuyển tiếp từ giáo dục sang việc làm diễn ra suôn sẻ hơn.

Đối với nhiều gia đình Nhật, ngày khai giảng là một cột mốc quan trọng. Phụ huynh và con cái cùng nhau đi dưới những hàng cây hoa anh đào, chụp ảnh kỷ niệm ngày đầu tiên đến trường. Hình ảnh các em nhỏ trong bộ đồng phục mới, mang cặp sách còn thơm mùi giấy mới, chính là biểu tượng của một hành trình đầy hứa hẹn.

Tuy nhiên vẫn có những sự bất tiện…

Mặc dù khai giảng vào tháng 4 có ý nghĩa sâu sắc với người Nhật nhưng trong bối cảnh toàn cầu hoá, điều này cũng gây ra không ít trở ngại. Phần lớn các quốc gia trên thế giới đều khai giảng vào tháng 9, trong đó có nhiều quốc gia, khu vực đối tác quan trọng với Nhật như Mỹ, Anh và châu Âu. Điều này khiến sinh viên Nhật nếu muốn du học phải chờ 6 tháng sau khi tốt nghiệp để có thể nhập học tại các nước khác, điều này gây lãng phí thời gian và nhiều khi là cả tiền bạc. Ngược lại, các sinh viên quốc tế muốn học ở Nhật cũng gặp khó khăn tương tự do thời gian không khớp.

Vấn đề này càng rõ ràng hơn đối với chương trình trao đổi ngắn hạn (1-2 năm). Vì lịch khai giảng không khớp, việc chuyển đổi tín chỉ giữa các trường trở nên phức tạp hơn nhiều. Để khắc phục, nhiều trường đại học Nhật Bản hiện đã mở thêm kỳ nhập học vào mùa thu dành cho sinh viên quốc tế nhưng giải pháp này không cải thiện quá nhiều và bản chất hệ thống chung vẫn xoay quanh kỳ nhập học tháng 4.

Những năm gần đây, ngày càng có nhiều ý kiến ủng hộ việc chuyển ngày khai giảng năm học sang tháng 9 theo quốc tế. Đại dịch COVID-19 trong giai đoạn 2020-2021 càng làm vấn đề này nóng lên khi một số trường buộc phải lùi ngày nhập học sang gần tháng 9 do bị ảnh hưởng. Điều này khiến nhiều người đặt câu hỏi liệu Nhật Bản có nên thay đổi để phù hợp với hệ thống giáo dục quốc tế hơn.

Những người ủng hộ cho rằng khai giảng vào tháng 9 sẽ giúp du học sinh dễ dàng hoà nhập, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc tế và giảm bớt những khó khăn do khác biệt lịch học. Ngoài ra, sinh viên Nhật Bản sẽ có thể nhập học ngay vào các trường nước ngoài mà không cần chờ đợi lâu.

Tuy nhiên, sự phản đối cũng không ít. Người Nhật có tình cảm sâu sắc với truyền thống khai giảng vào mùa xuân vì nó đã ăn sâu vào đời sống xã hội. Nếu thay đổi, chính phủ, doanh nghiệp và hệ thống giáo dục sẽ phải trải qua một quá trình tái cấu trúc lớn. Hơn nữa, hình ảnh hoa anh đào gắn liền với những khởi đầu mới vẫn giữ vai trò quan trọng trong tâm thức người Nhật.

Tóm lại, mặc dù khai giảng vào tháng 4 gây ra một số bất tiện trong việc hội nhập quốc tế nhưng nó vẫn là một phần quan trọng trong lịch sử và văn hoá Nhật Bản. Tranh luận về việc chuyển năm học sang tháng 9 có thể vẫn tiếp diễn, nhất là khi Nhật Bản muốn tăng cường hợp tác giáo dục với thế giới. Tuy nhiên, với những yếu tố văn hoá và hành chính hiện tại, sự thay đổi này sẽ không dễ dàng. Trong thời gian tới, có lẽ hoa anh đào vẫn sẽ tiếp tục báo hiệu một năm học mới ở Nhật, thể hiện cách tiếp cận độc đáo của đất nước này đối với giáo dục và sự gắn kết với nhịp điệu của thiên nhiên.