Làm gì để hết tự nghi ngờ?

“Suy nghĩ quá nhiều” (cả nghĩ) hay phổ biến trong giới trẻ với từ tiếng Anh “overthinking” trở thành thói quen xấu của nhiều bạn, đặc biệt trong thời đại số. Khi mà mạng xã hội và truyền thông nhồi nhét cho chúng ta hàng trăm câu chuyện thành công, khoe mẽ những tấm gương nổi bật mỗi ngày, phần lớn trong chúng ta bị ảnh hưởng một suy nghĩ mình không tài giỏi.

Chuyện bỏ cuộc trước khi bắt đầu phổ biến tới nỗi bất cứ ai trong chúng ta đều ít nhất một lần nghe thấy “giọng nói văng vẳng trong đầu” cứ lặp đi lặp lại:

“Mày không làm được đâu.”

“Mày làm sao mà làm được.”

“Mày là ai mà đòi thử cái đó?”

Rất quen đúng không? Giọng nói nhỏ nhẹ mà đặc biệt cay nghiệt này tưởng chừng như đáng sợ, nhưng nếu bạn biết bí quyết để khiến nó im miệng mà chúng tôi sắp nói, bạn hẳn sẽ bất ngờ. Câu trả lời đó là: cứ làm đại đi!

Thật đó, hãy cùng nhau phân tích nhé.

Nguồn gốc của sự tự nghi ngờ

Có một câu nói nổi tiếng được lan truyền trên mạng (mà người ta cho là của danh hoạ Vincent van Gogh): “Nếu anh nghe thấy một giọng nói trong đầu bảo ‘mày không vẽ được đâu’ thì bằng mọi giá, hãy vẽ – và tiếng nói đó sẽ im bặt!”.

Chúng ta chẳng thể biết ông ấy có thực sự nói như vậy không nhưng ý nghĩa đằng sau câu nói chính là điều mà chúng ta nên tin tưởng.

*Nguồn ảnh: Brands Vietnam*

Bạn không cần chờ tự tin mới hành động. Cứ hành động trước rồi tự tin sẽ đến. Nghe có vẻ đơn giản, nhưng vì sao nó lại hiệu quả?

“Giọng nói tiêu cực” giống như một người bình luận độc miệng trên YouTube đang sống trong đầu bạn và hiển nhiên nó rất rảnh! Tâm lý học gọi hiện tượng này là tự thoại tiêu cực (tiếng Anh: negative self-talk), nó được định nghĩa với xuất phát điểm là những lần thất bại, lời phê bình hoặc tiêu chuẩn xã hội áp đặt. Tự thoại tiêu cực kết hợp thêm hội chứng kẻ mạo danh (tiếng Anh: imposter syndrome) thường là thủ phạm khiến chúng ta chùn bước.

Nhà tâm lý Albert Bandura với lý thuyết nổi tiếng về niềm tin vào năng lực bản thân (tiếng Anh: self-efficacy) đã khẳng định khi một người có niềm tin vào năng lực bản thân thấp ở một lĩnh vực, não bộ của họ sẽ có xu hướng củng cố cho niềm tin đó bằng cách nói: “Đừng thử, chắc chắn thất bại đấy”. Để cải thiện niềm tin vào năng lực của mình, bạn có thể tập luyện từ từ, giống như bạn “lên level” trong một trò chơi điện tử, bạn chẳng thể ngồi đọc hướng dẫn và cứ thế thăng cấp.

Khoa học của việc “cứ làm đi”

Vào phần khoa học một chút, một liệu pháp có tên là hành vi hợp lý cảm xúc (REBT) được phát triển bởi nhà tâm lý học Albert Ellis dựa trên lý thuyết chính là: 

Suy nghĩ → Cảm xúc → Hành động → Suy nghĩ

Tức là nếu bạn nghĩ “mình không giỏi” mà vẫn thử (ví dụ như vẫn vẽ, vẫn học, vẫn làm, v.v.) thì bạn đang đưa bằng chứng sống chống lại suy nghĩ đó và khi bạn làm được điều đó, suy nghĩ của bạn cũng thay đổi.

Bên cạnh đó, chánh niệm (tiếng Anh: mindfulness) và sự tự từ bi (tiếng Anh: self-compassion) được xem như rất quan trọng trong việc thúc đẩy sự phát triển lành mạnh của một người.

*Nguồn ảnh: Pepsi*

Nếu bạn có cư xử với chính mình như với một người bạn thân: thẳng thắn, chu đáo nhưng ân cần và ủng hộ, bạn có thể tự giúp bản thân mình nhận diện được tiếng nói tiêu cực trong đầu mình, biết khi nào chúng đang lên tiếng, tự trấn an và cổ vũ bản thân tiếp tục hành động.

Một trong những câu chuyện được nhắc tới nhiều về sự quyết tâm và kiên trì mà chúng tôi muốn đề cập đến trong bài viết hôm nay chính là của tác giả J.K. Rowling. Trước khi sê-ri Harry Potter trở thành biểu tượng văn học thiếu nhi bất hủ, bà từng lâm vào cảnh thất nghiệp kéo dài và phải làm các công việc khác để trang trải cho cuộc sống của một bà mẹ đơn thân. Dù cho cuốn Harry Potter đầu tiên bị từ chối bởi tận 12 nhà xuất bản, bà vẫn không chùn bước. Chính sự tin tưởng vào bản thân và tác phẩm của mình mà J.K. Rowling có thể gạt bỏ được “giọng nói tiêu cực” trong đầu và chứng minh được rằng mình xứng đáng thành công.

*Nguồn ảnh: Timviec365*

Một người khác là Oprah Winfrey, từng bị đài truyền hình nhận xét là “không hề phù hợp với việc lên TV”, Oprah vượt qua ám ảnh của quá khứ nghèo khó, những vết thương từ việc bị lạm dụng, những thất bại chóng vánh để vươn lên, trở thành biểu tượng truyền thông không chỉ của nước Mỹ mà còn trên toàn cầu.

Huyền thoại Michael Jordan hẳn có nhiều bạn từng nghe tới câu chuyện bị loại khỏi đội bóng rổ trung học. Bị huấn luyện viên và bạn học coi thường, Jordan không chịu từ bỏ và biến tổn thương đó làm động lực để luyện tập chăm chỉ hơn bao giờ hết. Và kết quả là ông trở thành huyền thoại nổi tiếng nhất NBA, niềm cảm hứng cho giày Air Jordan đình đám.

Câu chuyện của J.K. Rowling, Oprah và Jordan có thể không quá tương đồng nhưng chúng có một điểm chung đó là chẳng ai trong số họ chờ đợi cảm hứng đến mới làm việc. Chính họ tự tạo ra cảm hứng cho chính mình và họ không ngần ngại hành động để khẳng định bản thân.

Vậy chúng ta cần làm gì?

Việc củng cố sự tự tin của chính mình cần nhiều nỗ lực và sự kiên nhẫn. Hãy bắt đầu từng bước nhỏ!

Bạn có thể bắt đầu tập viết nhật ký về những gì mình đã làm được trong ngày, bạn đã gặp những khó khăn gì và tìm cách vượt qua chúng ra sao, bạn thu nhận được bài học nào từ những trải nghiệm đó. Một trang nhật ký dù bằng chữ, bằng tranh hay thậm chí là một vlog cũng sẽ giúp bạn ghi nhận những bước tiến của mình. Sau vài tháng, hãy thử nhìn lại, bạn sẽ ngạc nhiên lắm đấy!

Một điều mà bạn nên ghi nhớ trong đầu: Sai lầm không phải là nỗi xấu hổ, thất bại chẳng phải là dấu chấm hết. Chúng là kinh nghiệm! Nhiệm vụ của chúng là giúp bạn từ từ trở nên tốt hơn, giỏi giang hơn và hạnh phúc hơn.

Hãy tập tự động viên chính mình mỗi ngày, hãy nói chuyện với bản thân mình như một cổ động viên chứ không phải một kẻ bắt lỗi. “Cố lên, mình làm được mà!” sẽ luôn hiệu quả hơn là “Thôi dẹp, không làm lụng gì nữa”.

Nhưng điều này không có nghĩa là bạn không được phép nghỉ nhé. Hãy nghỉ ngơi để hồi phục sau những mệt mỏi nhưng đừng bao giờ bỏ cuộc trước khi cố gắng hết sức. Tập luyện thói quen “tự giữ lửa” cho bản thân có thể giúp bạn dai và bền hơn những gì bạn tưởng tượng.

Vậy nên, lần tới khi bạn nghe thấy tiếng thì thầm “Mày không làm được đâu”… hãy trả lời nó bằng hành động: CỨ LÀM ĐI!

Tự tin không phải điều kiện bắt buộc. Bạn có thể khiến tiếng nói đó im lặng không phải bằng cách cãi lại, không phải bằng cách chờ đến khi tự tin đến mà bằng cách dấn thân, bằng cách bắt tay vào việc. Hãy nhớ rằng tiếng nói trong đầu bạn không phải tiếng nói cuối cùng. Bạn mới là người quyết định.