Hiện nay, khi kết quả học tập bị đánh đồng với thành công, áp lực đối với học sinh khắp thế giới, đặc biệt tại các quốc gia trọng bằng cấp như Việt Nam, là rất lớn. Các bậc phụ huynh và giáo viên đều mong muốn con em mình học tốt nhưng áp lực này đôi khi tác động tiêu cực đến sức khỏe tinh thần và thể chất của các em. Việc tìm ra sự cân bằng giữa thành tích học tập và một tuổi thơ vui vẻ, lành mạnh là điều thiết yếu. Vậy làm thế nào để giảm căng thẳng học đường cho học sinh tiểu học và trung học mà vẫn duy trì được sự xuất sắc trong học tập?

Nguyên nhân của “căng thẳng học đường”

Trước khi đề xuất giải pháp, điều quan trọng là phải hiểu rõ nguyên nhân của căng thẳng ở học sinh. Theo một nghiên cứu năm 2022 được thực hiện bởi Đại học Quốc gia Hà Nội, hơn 60% học sinh trung học phổ thông cho biết họ trải qua mức độ căng thẳng học tập cao. Nguyên nhân chính bao gồm giờ học kéo dài, bài tập về nhà quá nhiều và áp lực phải đạt thành tích cao trong các kỳ thi.

Ví dụ từ Quang Anh (tên nhân vật đã được thay đổi), một học sinh lớp 5 tại Hà Nội, người tham gia học ở trường 8 tiếng mỗi ngày, sau đó còn phải đi học thêm buổi tối. Đến khi hoàn thành bài tập về nhà, đã là 10 giờ đêm, gần như không còn thời gian để nghỉ ngơi hay vui chơi. Đây không phải là trường hợp cá biệt, chúng ta có thể dễ dàng bắt gặp ở bất kì thành phố lớn nào của Việt Nam.

Một yếu tố đáng kể khác là văn hóa đề cao sự hoàn hảo. Báo cáo của UNICEF Việt Nam chỉ ra rằng nhiều phụ huynh gắn liền thành tích học tập cao với sự thành công trong tương lai, vô tình đặt áp lực quá lớn lên con em mình. Nỗi sợ thất bại xuất phát từ tư duy này có thể khiến học sinh lo lắng và mất động lực.

Vai trò của các bên

Vai trò của phụ huynh

Phụ huynh đóng vai trò then chốt trong việc định hình thái độ học tập của con trẻ. Đơn cử như chị Tuyết Minh (tên nhân vật đã được thay đổi), một người mẹ có hai con ở Tp. Hồ Chí Minh, khi nhận thấy các con mình dần mất hứng thú học tập vì lịch trình quá dày đặc đã quyết định giảm bớt giờ học thêm và thay vào đó khuyến khích các hoạt động như làm vườn và vẽ tranh tại nhà. Chỉ sau vài tuần, các con chị trở nên hào hứng hơn với việc học và còn cải thiện kết quả học tập.

Các chuyên gia khuyến nghị việc đặt kỳ vọng thực tế cho trẻ phải hợp lý. Thay vì yêu cầu điểm số hoàn hảo, phụ huynh có thể khen ngợi sự nỗ lực và kiên trì của các em. Thêm nữa, các bậc phụ huynh cũng nên luyện tập thói quen trân trọng và công nhận những thành công nhỏ. Việc này giúp xây dựng sự tự tin và giảm nỗi sợ mắc lỗi cho con trẻ, điều rất quan trọng đối với quá trình học tập lâu dài.

Việc tạo ra một thời gian biểu khoa học và linh hoạt tại nhà cũng rất cần thiết. Nghiên cứu từ Tạp chí Tâm lý Gia đình chỉ ra rằng nếu trẻ em có thể sắp xếp thời gian biểu hợp lý thường có mức độ căng thẳng thấp hơn và học tập hiệu quả hơn. Những thói quen đơn giản, chẳng hạn như cùng ăn tối với gia đình hoặc đi dạo vào buổi tối có thể tạo cảm giác ổn định và hỗ trợ về mặt cảm xúc.

Vai trò của giáo viên

Giáo viên có thể tạo sự khác biệt lớn trong việc giảm căng thẳng cho học sinh. Chúng tôi xin lấy ví dụ từ cô Như Hoa (tên nhân vật đã được thay đổi), một giáo viên trung học tại Đà Nẵng, người đã chuyển phương pháp học thuộc truyền thống sang các bài học có tính tương tác hơn. Cô đã kết hợp thảo luận nhóm và các thí nghiệm thực hành vào giờ học khoa học khiến việc học trở nên thú vị và bớt căng thẳng. Kết quả là sự tham gia và thành tích tổng thể của học sinh đã được cải thiện đáng kể.

Giảm bài tập về nhà cũng là một việc làm hiệu quả. Một cuộc khảo sát của Bộ Giáo dục và Đào tạo cho thấy học sinh tại Việt Nam dành trung bình ba giờ mỗi ngày để làm bài tập về nhà. Bằng cách thiết kế các bài tập ngắn gọn nhưng ý nghĩa hơn, giáo viên có thể giúp giảm bớt gánh nặng này. Ví dụ, thay vì giao các bài toán lặp đi lặp lại, giáo viên có thể khuyến khích học sinh giải các vấn đề thực tế, chẳng hạn như tính toán chi phí khi đi chợ mỗi ngày.

Giáo viên cũng có thể thúc đẩy tư duy phát triển trong lớp học. Ví dụ, thay vì chỉ tập trung vào câu trả lời đúng, họ có thể khen ngợi quá trình học tập. Trong một nghiên cứu của Đại học Stanford (Mỹ), những học sinh được dạy xem các thử thách như cơ hội để phát triển đã cải thiện thành tích học tập lên đến 30% so với các bạn cùng lớp.

Vai trò của nhà trường

Các cơ sở giáo dục có trách nhiệm lớn trong việc tạo ra một môi trường thuận lợi cho sự phát triển cân bằng. Một số trường học tại Việt Nam đã đi tiên phong trong lĩnh vực này. Chẳng hạn, Trường Olympia tại Hà Nội đã áp dụng các chương trình “chánh niệm” và giảm bớt sự phụ thuộc vào các kỳ thi. Học sinh tham gia các buổi hội thảo hàng tuần về quản lý căng thẳng, kết quả là cải thiện sức khỏe tinh thần và tăng sự hài lòng với việc học.

Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng có thể xem xét việc sửa đổi chương trình giảng dạy quốc gia để tập trung vào chất lượng hơn là số lượng. Phần Lan, thường được coi là hình mẫu về cải cách giáo dục, là một ví dụ thuyết phục. Học sinh Phần Lan học ít giờ hơn và hiếm khi có bài tập về nhà nhưng họ luôn nằm trong top đầu các bảng xếp hạng toàn cầu. Việc áp dụng các phương pháp tương tự tại Việt Nam, chẳng hạn như giảm giờ học và chương trình linh hoạt hơn, có thể mang lại nhiều lợi ích đáng kể.

Hơn nữa, các trường học nên ưu tiên đào tạo giáo viên. Các hội thảo về trí tuệ cảm xúc và quản lý căng thẳng có thể giúp giáo viên hỗ trợ học sinh tốt hơn. Một chương trình thí điểm tại Tp. Hồ Chí Minh cung cấp đào tạo này cho 100 giáo viên đã ghi nhận giảm 25% các vụ việc liên quan đến sự căng thẳng của học sinh.

Làm sao để giảm thiểu căng thẳng học đường?

Tầm quan trọng của vui chơi và sáng tạo

Vấn đề vui chơi của các em thường bị xem nhẹ nhưng đó là một phần quan trọng trong quá trình phát triển ở trẻ em. Các nghiên cứu của Học viện Nhi khoa Hoa Kỳ đã chỉ ra rằng thời gian chơi tự do giúp nâng cao kỹ năng giải quyết vấn đề, sáng tạo và khả năng phục hồi cảm xúc của trẻ. Một chương trình thí điểm hoạt động tập thể đã ghi nhận kết quả tích cực khi các em học sinh được tham gia các hoạt động thể thao đồng đội, dự án nghệ thuật và kịch hai lần mỗi tuần, khảo sát sau chương trình cho thấy hiệu quả gia tăng 15% mức độ tham gia học tập của học sinh. Học tập kết hợp với vui chơi không chỉ rất thú vị mà còn giúp tiếp thu kiến thức hiệu quả hơn.

Ngoài ra, phụ huynh cũng có thể khuyến khích các hoạt động sáng tạo tại nhà như kể chuyện cuối tuần, tạo điều kiện cho mỗi thành viên trong gia đình sáng tạo và chia sẻ một câu chuyện. Hoạt động đơn giản này không chỉ tăng cường tình cảm gia đình mà còn nuôi dưỡng trí tưởng tượng và kỹ năng giao tiếp của trẻ.

Sử dụng công nghệ một cách khôn ngoan

Công nghệ khi được sử dụng hợp lý thì nó có thể là công cụ hiệu quả cho việc học và thư giãn. Các ứng dụng như Duolingo hay Khan Academy giúp việc học trở nên tương tác và thú vị hơn, giảm bớt sự đơn điệu của các phương pháp truyền thống. Các chuyến tham quan ảo có thể làm sống động các bài học lịch sử, cho phép học sinh khám phá các di tích cổ hoặc bảo tàng từ trong lớp học.

Tuy nhiên, điều quan trọng là đặt ra giới hạn. Một nghiên cứu của Đại học Melbourne cho thấy học sinh dành hơn hai giờ mỗi ngày trên màn hình ngoài giờ học có mức độ căng thẳng cao hơn. Việc cân bằng thời gian sử dụng thiết bị với các hoạt động ngoài đời thực là điều cần thiết.

Nhận biết dấu hiệu căng thẳng từ sớm

Việc nhận diện sớm căng thẳng là rất quan trọng để xử lý hiệu quả. Các dấu hiệu phổ biến bao gồm thay đổi trong giấc ngủ, mất cảm giác thèm ăn, dễ cáu gắt hoặc né tránh các tương tác xã hội. Ánh Mai (tên nhân vật đã được thay đổi), một học sinh 14 tuổi tại một trường chuyên ở Tp. Hồ Chí Minh, đã chia sẻ em từng có giai đoạn cảm thấy sợ đi học vì thấy “ngợp” bởi các kỳ thi sắp tới và từ chối chia sẻ với cha mẹ. Ban đầu, phụ huynh Mai cho rằng đó là do nổi loạn tuổi dậy thì, tuy nhiên sau khi trao đổi với giáo viên chủ nhiệm và bạn bè của Mai thì đã nhận ra áp lực mà con mình đang phải gánh chịu. Hợp tác cùng giáo viên chủ nhiệm, gia đình Mai đã giúp em xây dựng một kế hoạch học tập mới để em cảm thấy bớt căng thẳng hơn, lấy lại được tự tin và niềm vui trong học tập, nhờ đó hoàn thành tốt năm học.

Giảm căng thẳng cho học sinh đòi hỏi sự hợp tác giữa phụ huynh, giáo viên và nhà trường. Điểm số không bao giờ là điều quan trọng nhất; việc giáo dục và đào tạo còn phải giúp cho trẻ được phát triển toàn diện, biết cách cân bằng việc học tập với các việc khác. Bằng cách tạo ra một môi trường hỗ trợ, coi trọng sự phát triển, niềm vui và sự sáng tạo, chúng ta có thể giúp mỗi đứa trẻ có cơ hội tỏa sáng, thành công.