Tìm hiểu về chủ nghĩa thoát ly hiện đại

Có thể ví chủ nghĩa thoát ly hiện đại giống như chạy trốn một cơn bão với một chiếc ô… thời trang (không bền chắc) trong tay. “Chạy trốn” luôn là một môn nghệ thuật của loài người.

Từ thuở hồng hoang, con người đã luôn chạy trốn. Chúng ta luôn tìm kiếm “nơi trú ẩn” bởi chúng ta biết thế giới thật đáng sợ và tàn nhẫn. Khi xã hội loài người không còn chỉ quẩn quanh với thế giới thực tại, ngày nay, chúng ta mải miết tìm cách thoát khỏi những áp lực không ngừng của cuộc sống đa nền tảng. Chúng ta khao khát tìm kiếm một cách để né tránh sức nặng hiện sinh của một thế giới dường như đang quay cuồng mất kiểm soát.

Nếu tiền nhân từng tìm thấy sự an ủi trong những câu chuyện sử thi hoặc những buổi tối yên bình bên lò sưởi, thì chủ nghĩa thoát ly hiện đại của ngày nay mang đến một loạt các lựa chọn choáng ngợp hơn. Từ việc “đốt” hàng giờ đồng hồ cuộn màn hình mạng xã hội tưởng như vô tận đến lẩn trốn vào thực tại ảo, v.v.. Chính điều này biến chủ nghĩa thoát ly hiện đại thành một sợi dây cứu sinh nhưng cũng là một mê cung đáng sợ.

Chủ nghĩa thoát ly hiện tại ra sao?

Đầu tiên, chúng ta cần đồng ý với nhau rằng chủ nghĩa thoát ly ngày nay không còn giản đơn như trong quá khứ. Giờ đây, nó là một bữa tiệc buffet của những sự xao lãng, khi mỗi món, mỗi món lại đáp ứng những khao khát khác nhau của chúng ta.

*Nguồn ảnh: LuatVietnam*

Các nền tảng mạng xã hội như TikTok và Instagram, nơi người dùng dành trung bình ít nhất 52 phút mỗi ngày, hoạt động như những “hố đen” kỹ thuật số, nuốt chửng hàng giờ với các “meme”, video ngắn và những “drama” nhỏ nhặt.

Việc xem liên tục trên các dịch vụ phát trực tuyến như Netflix, với 1,5 tỉ tiếng xem chỉ trong quý 1 năm 2023, đã trở thành một chuẩn mực văn hóa, khi phương châm “nốt tập nữa” biến thành một lối sống.

Trò chơi điện tử và các thế giới ảo, như “Fortnite” hay “The Elder Scrolls V: Skyrim”, mang đến những thực tại thay thế (doanh thu trò chơi toàn cầu đạt 184 tỉ USD vào năm 2022), đây là nơi người chơi có thể trở thành anh hùng, nhà thám hiểm hoặc bất cứ ai ngoài chính họ.

Xu hướng chăm sóc sức khỏe giờ đây dao động giữa việc tự chăm sóc bản thân thực sự và sự phô diễn cách nuông chiều bản thân đã giúp thị trường chăm sóc sức khỏe toàn cầu gia tăng trị giá, đạt 4,9 nghìn tỉ USD vào năm 2022, bao gồm việc thực hành như yoga, thiền, v.v. và cả những “mốt” như “chữa lành pha lê” hay “xông hơi hồng ngoại”.

“Cơn sốt” AI cũng đem lại những điều thú vị khác. Đã qua rồi cái thời AI chỉ đơn thuần là hỗ trợ người dùng tìm kiếm câu trả lời, những người bạn đồng hành cần đúng là các trợ lý ảo, biết đùa giỡn, tương tác giống người, hay thậm chí là… tán tỉnh. Một báo cáo tại Mỹ trong năm 2023 cho thấy có tới 70% người trưởng thành ở nước này sử dụng trợ lý giọng nói AI. Họ không chỉ giao nhiệm vụ mà còn trò chuyện, tâm sự hay thậm chí cùng suy ngẫm triết học với nhau. AI đã phát triển nhanh chóng và mạnh mẽ tới kinh ngạc.

Và đoán xem, trong một hình thái còn tinh vi hơn, chủ nghĩa thoát ly có thể ngụy trang dưới một dạng rất năng suất: đó là du lịch quá mức. Một báo cáo của chính phủ Mỹ cho biết có tới 40% người lao động nước này từng báo cáo kiệt sức khi cố gắng kiếm nhiều tiền hơn để thực hiện được kế hoạch du lịch vòng quanh thế giới. Chủ nghĩa thoát ly hiện đại có thể thấy đã và đang làm mờ ranh giới giữa sự xao lãng và thực tại, nhất là khi cuộc sống kỹ thuật số là thứ khó ai có thể thoát khỏi

Chủ nghĩa thoát ly hiện đại gia tăng thế nào?

Sự gia tăng của chủ nghĩa thoát ly có thể nhìn thấy rất rõ ràng. Khi cuộc sống hiện đại là một “cơn bão của sự quá tải”, con người bị “tấn công” liên tục hằng ngày, hằng giờ bởi tin tức, ý kiến, các câu chuyện, hình ảnh cả tuyệt vời lẫn thảm họa. Một người Mỹ trung bình xử lý 74 GB dữ liệu mỗi ngày, tương đương với 16 bộ phim. Áp lực kinh tế khi chi phí sinh hoạt toàn cầu tăng 8,8% vào năm 2022 kết hợp với sự bất ổn công việc và khủng hoảng bất động sản khi giá nhà ở Mỹ tăng 47% từ 2019 đến 2023 đã khiến ngay cả những người kiên cường nhất cũng có những giây phút tuyệt vọng và tìm kiếm cách chạy trốn tới một thế giới giản đơn và nhẹ nhõm hơn, dù cho chúng chẳng bao giờ… có thực.

*Nguồn ảnh: Tạp chí Tài Chính*

Mạng xã hội thúc đẩy sự so sánh. Đây là một sự thật khác mà chúng ta cần thừa nhận. Rất nhiều báo cáo đã chỉ ra việc tiếp xúc nhiều với các nội dung “đã mắt, đã tai” trên mạng xã hội khiến cho người dùng cảm thấy tự ti và bất mãn hơn với những gì mình có. Tờ New York Times cho biết có tới 54% người dùng Instagram cảm thấy tự ti hơn sau mỗi ngày ngồi cuộn màn hình. Chính các thuật toán ưu tiên các nội dung khoe mẽ của người dùng và các nhà sáng tạo nội dung đã khiến cho việc phải sở hữu một cuộc đời “hào nhoáng hơn”, “thú vị hơn”, “màu sắc hơn”, “hãnh diện hơn” trở thành mục tiêu của nhiều người.

Chưa hết, những vấn đề nặng nề hơn, nghiêm trọng hơn như biến đổi khí hậu (2023 là năm nóng nhất được ghi nhận), phân cực chính trị (70% người Mỹ xem đảng đối lập là mối đe dọa cho quốc gia), đại dịch, và sự tiến bộ của AI gây ra nỗi sợ hãi hiện sinh. Thêm vào đó là sự tồn tại của nỗi cô đơn nghịch lý khi có tới 5,3 tỉ người dùng Internet toàn cầu, có thể dễ dàng kết nối với nhau nhưng tới 36% người lớn báo cáo cảm giác cô đơn không thể giải quyết được. Đối mặt với điều này, việc tạm rút lui vào những thế giới giả tưởng như “Dune”, “World of Warcraft” được cho là một giải pháp giúp cân bằng cảm xúc. Chủ nghĩa thoát ly mang lại cho con người hiện đại những cơ hội để hít thở, để mơ, để đối phó với một thực tại mà họ thường cảm thấy quá sức.

Chủ nghĩa thoát ly là con dao hai lưỡi

Chủ nghĩa thoát ly không xấu nhưng hiển nhiên nó có thể đem lại những ảnh hưởng tiêu cực. Ở trạng thái tốt nhất, chủ nghĩa thoát ly như một chiếc phao cứu sinh, mang lại sự nghỉ ngơi, niềm vui và không gian cho trí tưởng tượng.

Một cuối tuần đắm mình trong những sê-ri phim hấp dẫn như “The Witcher” hay “Dungeons & Dragons” có thể giúp con người nạp lại năng lượng cho tâm hồn, khiến họ sẵn sàng hơn để đối mặt tiếp với thực tế. Các nghiên cứu cho thấy chơi game vừa phải có thể giảm căng thẳng (có tới 68% game thủ báo cáo tâm trạng cải thiện) và kích thích sáng tạo như viết truyện, biên tập video, cosplay, v.v. giúp thúc đẩy sự gắn kết với cộng đồng người chung sở thích. Nhưng nếu chơi game quá nhiều, con người có thể trở thành tù nhân của một cái lồng đẹp đẽ không có thật. Nhiều người báo cáo việc bị ám ảnh bởi các trò chơi điện tử làm gia tăng căng thẳng các mối quan hệ xung quanh họ, và có tới 15% số người báo cáo về chứng ám ảnh thừa nhận họ cần được giúp đỡ. Tương tự, việc sử dụng mạng xã hội quá mức cũng gây ra các vấn đề liên quan đến lo âu (các bằng chứng khoa học cho biết việc sử dụng mạng xã hội trên 3 tiếng mỗi ngày sẽ làm tăng nguy cơ trầm cảm lên 30%).

Ranh giới giữa nơi trú ẩn và “cái bẫy mê cung” rất mong manh và việc vượt qua nó có thể khiến bạn mất liên kết với trách nhiệm hoặc các mối quan hệ. Việc “thoát ly” để “chữa lành” cũng có mặt tích cực nhưng thay vì tìm kiếm các không gian thiếu tính kết nối, bạn có thể tìm kiếm những nơi giúp mình không bị tách rời thực tại như câu lạc bộ sách hay lớp làm gốm, v.v.. Quan trọng là chúng ta làm điều gì đó giúp bản thân cảm thấy tươi hoặc dũng cảm hơn, sẵn sàng đối mặt với những áp lực thô bạo trong cuộc sống. Việc dành năng lượng mải mê cuộn màn hình một cách tiêu cực hay thậm chí khiến bản thân bị ám ảnh, nuôi dưỡng sự tránh né sẽ không giúp ích nhiều cho bạn như bạn nghĩ. Không có gì đáng xấu hổ khi cần nghỉ ngơi khi cuộc sống hiện đại đòi hỏi nhiều hơn những gì một người có thể chịu đựng, nhưng chúng ta cần có sự khôn ngoan trong việc giải toả căng thẳng và chăm sóc sức khoẻ cho chính mình một cách tích cực và lành mạnh. Khi bộ não cho rằng nó cần có sự mới mẻ và được giải phóng khỏi mê hồn trận những suy nghĩ, có lẽ điều bạn cần cho nó là một khoảng nghỉ. Vì vậy, hãy cố gắng giữ cân bằng.